۲۳ درصد پژوهشهای جهان اسلام در کشور انجام میشود
رئیس مرکز تحقیقات اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران با تأکید بر پیشتازی ایران در حوزه اخلاق زیستپزشکی گفت: ۲۳ درصد پژوهشهای اخلاق زیستپزشکی در میان کشورهای اسلامی در ایران تولید میشود و این ظرفیت، کشور را به یکی از محورهای اصلی توسعه اخلاق حرفهای در منطقه تبدیل کرده است.
به گزارش دید روز، دکتر باقر لاریجانی، رئیس مرکز تحقیقات اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، صبح امروز در دوازدهمین کنگره سالانه اخلاق پزشکی ایران و نهمین کنگره اخلاق پرستاری در همدان، آخرین دستاوردهای کشور در حوزه اخلاق پزشکی را تشریح کرد و گفت: ایران طی سه دهه گذشته از پیشگامان توسعه ساختارها و آموزشهای اخلاق زیستپزشکی بوده و امروز در جهان اسلام به جایگاهی متمایز دست یافته است.
وی با اشاره به آغاز رسمی نهادینهسازی اخلاق پزشکی از دهه ۷۰ اظهار کرد: فرهنگ ایرانی ـ اسلامی پایهای محکم برای توسعه اخلاق حرفهای در پزشکی فراهم کرده و بسیاری از ساختارهای موجود مانند کمیتههای اخلاق پژوهش، سامانههای ارزیابی و دورههای تخصصی نتیجه همین رویکرد است.
الگویی برای منطقه در ساختارهای اخلاق پژوهش
لاریجانی یکی از مهمترین دستاوردها را گسترش کمیتههای اخلاق در پژوهش دانست و گفت: تقریباً تمامی طرحهای تحقیقاتی انسانی و حیوانی در ایران ملزم به بررسی اخلاقی هستند. در منطقه هیچ کشوری شبکهای به گستردگی ایران ندارد؛ حتی در روزهای سخت دوران کرونا، این کمیتهها بهصورت شبانهروزی فعال بودند.
او همچنین از راهاندازی برنامههای آموزشی نوین همچون PhD اخلاق پزشکی، دورههای MPH اخلاق و برد تخصصی اخلاق پزشکی خبر داد و افزود: نسخه سوم کتاب درس اخلاق پزشکی و مجموعه درسنامههای تخصصی نیز در همین دوره تدوین و منتشر شده است.
وی گفت: انتشار دو مجله تخصصی، راهاندازی کرسی یونسکو، مرکز همکار WHO و مشارکت در پروژههای بینالمللی از جمله اقدامات اثرگذار ایران در معرفی دستاوردهای اخلاق زیستپزشکی به جامعه جهانی است.
لاریجانی همچنین از تدوین مجموعه گسترده «المعارف اخلاق پزشکی اسلامی» با همکاری ۱۵۰ پژوهشگر خبر داد و گفت: نسخه انگلیسی این اثر در آستانه انتشار است و در نشست جهانی پزشکان شیعه رونمایی خواهد شد.
چالشها و مسائل محوری اخلاق پزشکی
رئیس مرکز تحقیقات اخلاق پزشکی مهمترین چالش اخلاقی امسال را «فجایع انسانی در غزه» عنوان کرد و گفت: تخریب زیرساختهای سلامت، تهدید عدالت درمانی و نقض اصول انسانی، موضوعاتی است که جامعه اخلاق پزشکی نمیتواند از آن چشم بپوشد.
لاریجانی گفت: «هوش مصنوعی به سرعت وارد علوم پزشکی میشود و پروژه گستردهای در پژوهشگاه ما در حال اجراست که بهزودی بهعنوان دستیار پزشک در اختیار جامعه قرار خواهد گرفت. اما چالشهایی همچون اعتمادپذیری، حفظ محرمانگی، خطر نظارتپذیری و سوگیری الگوریتمی باید بهطور جدی مدیریت شود.
وی افزود: حدود ۴۰ درصد داروهای رایج مانند داروهای دیابت و آسم برای برخی بیماران اثربخشی لازم را ندارند. پروژه وسیع فارماکوژنومیک با بررسی ژنتیکی ۶ هزار بیمار در کشور در حال انجام است و مسائل اخلاقی مهمی مانند عدالت دسترسی و امنیت دادهها باید در نظر گرفته شود.
لاریجانی گفت: این فناوریها دیگر آینده دور نیستند؛ امروز بخشی از خدمات درمانی جهان را تشکیل میدهند. اما مسائلی مانند کرامت انسانی، بهرهگیری از سلولهای حیوانی، تجاریسازی و همسویی با مبانی اسلامی از دغدغههای جدی ماست.
وی با اشاره به روند سریع سالمندی در ایران افزود: «موضوع خودمختاری بیمار، مراقبت طولانیمدت و تصمیمگیری در پایان زندگی نیازمند دستورالعملهای بومی، اخلاقی و مبتنی بر ارزشهای دینی است.»
مسائل حساس اخلاقی از سقط جنین تا تغییر جنسیت
لاریجانی سقط جنین را یکی از مسائل پیچیده اخلاق زیستپزشکی دانست و گفت: هیچکس نمیتواند بهجای جنین تصمیم بگیرد و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی این موضوع بسیار جدی است.
وی همچنین نسبت به روند «غیرمبتنی بر استانداردهای علمی» در برخی موارد تغییر جنسیت هشدار داد و تأکید کرد: این حوزه نیازمند چارچوبهای علمی و اخلاقی دقیق است و جهان نیز در حال ساماندهی مقررات جدید برای آن است.
وی در پایان از سهم مهم ایران در تولید علم خبر داد و گفت:۲۳ درصد پژوهشهای اخلاق زیستپزشکی کشورهای اسلامی در ایران انجام میشود و این موضوع نشاندهنده حرکت کشور به سمت مرجعیت علمی است.
لاریجانی تأکید کرد: توسعه اخلاق زیستپزشکی بدون همافزایی میان آموزش، پژوهش و خدمات بالینی ممکن نیست و هدف ما تبدیل ایران به مرجع اصلی اخلاق پزشکی جهان اسلام است.
